Wpływ ekonomii cyrkularnej na projektowanie produktów

Projektanci wobec wyzwań nadprodukcji i nadkonsumpcji.

Projektanci na całym świecie coraz częściej zaczynają poważnie traktować kwestie kryzysu klimatycznego, w tym problemów zbyt dużej produkcji i konsumpcji, które w szczególności dotyczą projektowania przez ścisły związek z tworzeniem nowych przedmiotów i ich produkcję. Zrównoważone projektowanie zgodnie z rosnącą potrzebą stało się koniecznością, ale powinno być także powszechną praktyką.

Koncepcje zrównoważonego rozwoju i projektowania cyrkularnego to sposoby myślenia, które w naturalny sposób wykraczają poza obszar designu, tak jak sam design, który nigdy nie funkcjonuje w izolacji od uwarunkowań biznesowych, ekonomicznych, społecznych czy środowiskowych. Projektowanie cyrkularne to patrzenie na produkt przez pryzmat całego cyklu “życia”. Łączy w sobie kwestie pozyskiwania surowców i materiałów, sposób produkcji i montażu, opakowania, wreszcie użytkowania, ale co ważne, także aktualizowania, odświeżania, naprawy i przetwarzania produktów, których nie można już dłużej użytkować.

Nowe i stare nawyki konsumpcyjne

Z jednej strony widoczna jest znacząca transformacja nawyków i postaw konsumenckich, które zostały zakorzenione przez wzrost gospodarczy i kapitalizm od lat 50. Z drugiej zaś strony, obserwujemy powrót do praktyk dobrze znanych w Polsce, takich jak kuchnia zero waste w wykonaniu naszych przodkiń, naprawianie sprzętów i ubrań, czy przekazywanie mebli z pokolenia na pokolenie. Projektowanie cyrkularne w takiej perspektywie społecznej oznacza również przedefiniowanie koncepcji posiadania na własność, na rzecz posiadania w miarę swoich potrzeb i rotację produktów, włączając w to współdzielenie i wypożyczanie. Pojawiają się nowe sposoby na uzyskiwanie dostępu do produktów, już nie tylko przez konwencjonalny jednorazowy zakup, ale także poprzez wypożyczenie, leasing czy subskrypcję (które między sobą mogą się różnić, mieć różny charakter). To istotna zmiana dla użytkowników końcowych, o której należy pamiętać jako, że dotyka wrażliwych aspektów poczucia bezpieczeństwa i stabilności finansowej, które są bezpośrednio połączone z kondycją gospodarki i społeczeństw różną w różnych krajach (a więc na różnych rynkach).

Przykładowe wpływy ekonomii cyrkularnej na design produktów

Podstawowe założenia ekonomii cyrkularnej obejmują: maksymalne wykorzystanie zasobów i surowców poprzez ich wielokrotne wykorzystanie, na przykład w procesie produkcyjnym. Odpady generowane przez jedną działalność stają się zasobami dla innej. Przejście z modelu liniowego (wytworzyć - wykorzystać - wyrzucić), na model cyrkularny, w którym nic nie jest marnowane, a zasoby są maksymalnie wykorzystywane ponownie w zamkniętym obiegu. Główny cel ekonomii cyrkularnej to ograniczenie zużycia surowców naturalnych, emisji zanieczyszczeń oraz ilości odpadów.

Projektowanie cyrkularne to proces tworzenia produktów zgodnie z wyżej wymienionymi założeniami. Obejmuje wybór materiałów, które umożliwiają późniejsze ich przetwarzanie i ponowne wykorzystanie. Projektowanie produktów modułowych, łatwych do demontażu i ponownego montażu, podatnych na naprawę i modernizację, umożliwiające odzysk sprawnych części. Jest to również projektowanie produktów z myślą o minimalizacji ilości generowanych odpadów w trakcie produkcji, stosując rozwiązania sprzyjające lekkiej konstrukcji, kompaktowym opakowaniom typu "flat pack" i nie tylko. To rozwiązania, które dotyczą każdego etapu "życia" produktu. Wszystkie te działania zawsze oscylują wokół pozyskiwaniu, ponownym użyciu i odpowiedzialnej utylizacji niemożliwych do wykorzystania zasobów.

Świetnym przykładem takiego rozwiązania jest mobilna kuchnia Wise Kitchen, która spełnia założenia modelu cyrkularnego w każdym aspekcie. Zaprojektowana przez Karolinę Ferenc i Ryszarda Rychlickiego z zespołu projektowego Wise Habit jest flagowym produktem, nagrodzonym IF Design Award 2024, dostępnym zarówno w sklepie internetowym jak i stacjonarnie w Concept Store na Żelaznej.

Przykłady produktów wykorzystujących rozwiązania ekonomii cyrkularnej

Coraz więcej produktów powstaje w oparciu o założenia ekonomii cyrkularnej, dotyczy to przedmiotów z różnych kategorii produktowych; meblarstwa, elektroniki i nie tylko. Z kategorii elektroniki użytkowej jednym z przykładów może być smartphone Fairphone, który zbudowany jest z materiałów pozyskanych w sposób etyczny (co jest niezwykle trudne do osiągnięcia w elektronice, ze względu na wydobycie metali, w tym złota w Azji i Afryce), jest w pełni naprawialny dla użytkownika dzięki modułowej budowie i częściom zamiennym zapewnionym przez producenta. Innym przykładem, również z segmentu elektroniki konsumenckiej, może być głośnik Beosound Level od Bang&Olufsen z certyfikatem CradleToCradle, który nie tylko wykorzystuje materiały z recyklingu, czy części odnowione z innych produktów, ale także jest w pełni naprawialny, a do tego zapewnia możliwości odświeżenia, także wizualnego i zmodernizowania, gdy pewne jego komponenty zostaną zastąpione nowszymi wersjami. Jeszcze innym przykładem mogą być słuchawki Kibu zaprojektowane we współpracy ze świetną agencją projektową Morrama (która z kolei jest certyfikowanym B-Corp'em), są to słuchawki dla dzieci (w planie są również słuchawki dla dorosłych) zaprojektowane z wykorzystaniem 100% PLA z recyklingu, konstrukcją uproszczoną tak, aby dzieci samodzielnie złożyły sobie takie słuchawki, ze zminimalizowanymi komponentami elektronicznymi i w tym, co najciekawsze - z wykorzystaniem pierwszych na świecie płytek PCB możliwych do przetworzenia w celu odzyskania wartościowych materiałów.

Projektowanie cyrkularne zakłada zmianę na poziomie mentalnym, zmianę podejścia do tego jak konsumujemy produkty w szerokim znaczeniu tego słowa. Warto w niej aktywnie uczestniczyć podnosząc kwestie związane z nadkonsumpcją, nadprodukcją, generowaniem odpadów oraz zanieczyszczeniem środowiska. Dążenie do lepszych alternatyw produktowych jest kluczowe w odpowiedzi na te problemy.